ارزیابی صفات مورفولوژیکی و میزان گلیسیریزین گیاه شیرین بیان (glycyrrhiza glabra l.) برای معرفی برترین اکوتیپ در 5 استان ایران

شیرین بیان گیاهی است از تیره پروانه آساها، علفی، چند ساله و ایران یکی از کشورهای صادر کننده ریشه آن محسوب می شود. این گیاه در مناطق مختلف ایران رویش دارد از این رو بررسی کیفیت محصول مناطق مختلف حائز اهمیت است. مهمترین معیار تعیین کیفیت ریشه شیرین بیان بر اساس منابع معتبر، میزان گلیسیریزین و درصد عصاره محلول در آب است. به همین منظور در این بررسی این دو فاکتور و صفات مورفولوژیکی آن اندازه گیری شدند. هدف اصلی این تحقیق یافتن بهترین اکوتیپ از نظر درصد گلیسیریزین و عصاره محلول در آب بود. نمونه برداری از دوازده منطقه که در پنج استان کرمانشاه، خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان و فارس پراکنده بودند انجام گردید. اندازه گیری گلیسیریزین به وسیله دستگاه hplc انجام گرفت و حلال مورد استفاده متانول هفتاد درصد بود. آزمایشات با چهار تکرار بر روی ریشه هایی با قطرهای کمتر از یک و بین یک تا دو سانتی متر انجام گردید. تجزیه آماری داده های مربوطه در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. وجود اختلاف معنی دار در صفات مورفولوژیکی در سطح یک درصد، نشان دهنده دامنه خوب تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم موجود در مناطق تحت مطالعه را بیان می کند. نتایج نشان داد که کیفیت خاک در میزان مواد موثره نقش مهمی دارد همچنین میزان گلیسیریزین در چهار منطقه ده سرخ خاک خوب، عراقی محله، دشمن زیاری و کوه سرخ در هر دو قطر مورد بررسی و همچنین در منطقه هاشم آباد در قطرهای بین یک تا دو سانتی متر، و در منطقه مملجه در قطرهای کمتر از یک سانتی متر و میانگین دو قطر، در ح استاندارد فارماکوپه ایالت متحده آمریکا بودند. از نظر میزان عصاره محلول در آب مناطق دشمن زیاری، عراقی محله، کوه سرخ و ده سرخ دارای بالاترین درصد بودند ولی کمتر از حد استاندارد فارماکوپه بودند. بهترین مناطق مورد بررسی از نظر بالا بودن درصد هر دو صفت، چهار منطقه ده سرخ، عراقی محله، دشمن زیاری و کوه سرخ بودند و می توان این مناطق را به عنوان اکوتیپ های برتر معرفی کرده و در روند اهلی سازی مورد توجه قرار داد. این تحقیق با همکاری پژوهشکده علوم و فنون نوین اتکا انجام گردید. کلمات کلیدی: شیرین بیان، گلیسیریزین، عصاره محلول در آب، کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا